مبحث تغییر جنسیت و اقدامات مورد نیاز آن در دانشکده های پزشکی و حتی در دوره های تخصصی پزشکی تدریس نمی شوند و بنابراین این افراد اکثراً درمان صحیح دریافت نمی کنند. تغییر جنسیت دارای 6 فرایند کلی بشرح زیر می باشد، که باید افرادیکه اقدام به تغییر جنسیت می کنند آنها را طی بکنند:

1. آمادگی روانی

2. حداقل یک سال زندگی در جامعه و خانواده در هیبت جنس مخالف

3. هورمون درمانی

4. انجام جراحی های اولیه

5. آنجام جراحیهای ناحیۀ تناسلی

6. انجام سایر اعمال جراحی برای اصلاح و درست کردن فنوتیپ مورد دلخواه

متأسفانه در جامعۀ ما این افراد تا آنجائیکه بنده اطلاع دارم اکثراً بصورت صحیح مورد بررسی و درمان قرار نمی گیرند و در بسیاری از موارد تغییر جنسیت فقط محدود به تعویض نوع لباس می شود. مرکزی که مجوز انجام تغییر جنسیت را صادر می کند باید ملزومات آنرا هم فراهم نماید و این افراد باید دارای یک دفترچه راهنما باشند که به ترتیب بدانند که باید به کجا و کی مراجعه کنند و هزینۀ هر مرحله چقدر می باشد. انجام هورمون درمانی و اعمال جراحی مورد نیاز مستلزم دهها میلیون تومان هزینه است و مراکزی که اقدام به صدور مجوز تغییر جنسیت می کنند باید این موضوع را در نظر بگیرند. قبلاً مجوز تغییر اسم بعد از انجام تعدادی از اعمال جراحی اصلاحی صادر می شد ولی اخیراً بنده مواردی را می بینم که حتی بدون کوچکترین اقدامی شناسنامه با اسم جدید گرفته اند. اگر روند همینطور ادامه بیابد در آیند قطعاً جامعه مواجه با مشکلات عدیده خواهد شد.

امروزه در سطح بین المللی راهنماهائی وجود دارند که هورمون درمانی در افراد ترانس سکسوال بر اساس آن صورت می گیرد. اصطلاح صحیح هورمون درمان "درمان جایگزین با هورمون" می باشد. موقعی هورمون درمانی شروع می شود که تشخیص دقیق توسط یک تیم متخصص در امر ترانس سکسوال صورت گرفته باشد.

هورمون درمانی احتیاطات خاص خودش را دارد. به هر شکلی که باشد هم موارد منع مصرف دارد و هم دارای عارضه می باشد.

یک عده مواردی هستند که سبب می شوند هورمون درمانی پر عارضه شود این موارد عبارتند از: بیماریهای روانی، دیابت، فشارخون و کلسترول بالا. سیگار کشیدن و چاقی خطر هورمون درمانی را زیاد می کنند. باید قبل از شروع به هورمون درمانی تا حد امکان موارد خطر برطرف شوند. فرد باید بتواند به فواصل منظم جهت معاینه و انجام آزمایشات لازم مراجعه کند. تغییر جنسیت یک فرایند پر هزینه است و قبل از هر اقدامی باید به این موضوع فکر کرد. قبل از اقدام به هورمون درمانی باید موضوع باروری را با فرد مطرح کرد. در تغییر جنسیت زن به مرد چون فرد تستوسترون مصرف می کند حامله شدن ممنوع است. اگر یک خانمی می خواهد در آینده حامله شود ما توصیه می کنم که هورمون درمانی نشود. در تغییر جنسیت مرد به زن، قبل از شروع به هورمون درمانی توصیه می شود مرد اسپرمهای خود را در بانک اسپرم ذخیره نماید.

مثل هر اقدام طبی دیگر، فرد باید مزایا و معایب هورمون درمانی را بداند. هورمون درمانی در افراد زیر 18 سال شروع نمی شود. قبل از شروع به درمان باید با فرد در مورد انتظاراتش از درمان صحبت کرد و به وی توضیح داد که نتیجه حاصل از هورمون درمانی چه خواهد بود.

• اثرات هورمون درمانی آهسته شروع می شوند.
• برای ظاهر شدن خصوصیات جنسی ثانویه ممکن است نیاز به چند سال هورمون درمانی باشد.
• هورمون درمانی سبب تغییر ساختمان بدن نمی شود. مثلا در تغییر جنسیت مرد به زن، لگن مثل خانمها پهن نمی شود و ساختمان استخوانی مردانه صورت تغییر نمی کند، مگر با جراحی.

بنابراین ورود در قالب جنس مخالف به این سادگی نیست و زمانبر و هزینه بر است.

اهداف هورمون درمانی در تغییر جنسیت مرد به زن عبارتند از:

• کاهش خصوصیات جنسی ثانویه مثل موهای زبر و خشن
• ایجاد خصوصیات جنسی زنانه مثل رشد سینه ها و مفصل ران.

برای انجام دو مورد فوق دو اقدام باید صورت گیرد:

• مهار تولید هورمونهای مردانه
• تجویز هورمونهای زنانه

هورمون درمانی هم سبب تغییرات قابل برگشت و هم سبب تغییرات غیر قابل برگشت می شود و باید فرد به آنها توجه کند.

تغییرات غیر قابل برگشت در هورمون درمانی تغییر جنسیت مرد به زن عبارتند از:

• رشد سینه ها
• تغییر در طرز انتشار چربی در بدن
• ناباروری

تجویز هورمونهای زنانه دارای عوارض بالقوه خطرناک می باشد. تجویز استروژن همراه با پروژسترون دارای عوارض زیر است:

• افزایش خطر بیماریهای قلبی
• افزایش خطر سرطان سینه
• احتمال لخته شدن خون در رگها
• افزایش خطر سکته

داروهای ضد هورمونهای مردانه

بعلت خطرات تجویز استروژن (هورمون زنانه) باید سعی کرد که بهترین فنوتیپ زنانه با کمترین میزان تجویز استروژن بدست آید. قبل از تجویز استروژن باید داروهای ضد هورمون مردانه شروع شوند. مرسوم ترین آنها اسپیرونولاکتون و سیپروترون می باشند. ولی مراکز مختلف پروتوکولهای مختلفی دارند. اسپیرونولاکتون از تبدیل تستوسترون به دی هیدروتستوسترون جلوگیری می کند و سیپروترون ضد گیرنده آندروژنها است. هر هورمونی برای اثر بخشی باید بر روی گیرنده مخصوص خود بنشیند. سیپروترون نمی گذارد تستوسترون بر روی گیرنده خود بنشیند و اثراتش را اعمال کند. سیپروترون سبب اختلالات کبدی می شود. در طول درمان بیمار باید از نظر اختلالات کبدی تحت نظر باشد و در بیماران با سابقه بیماری کبدی و کلیوی نباید تجویز شود. میزان دوز تجویزی اسپیرونولاکتون از 50 میلی گرم در روز شروع و بسته به نیاز فرد تا 400 میلی گرم در روز نیز می توان افزایش داد. سیپروترون با دوز 25 میلی گرم در روز شروع و تا 100 میلی گرم در روز قابل افزایش است.

روش دیگر برای مهار هورمونهای مردانه استفاده از داروهای معروف به آنالوگ GnRH است که مشهورترین آنها لوپرولاید (leuprolide) می باشد. این دارو بصورت تزریقی و آمپول است و به دو شکل ماهانه و هر سه ماه یکبار در بازار وجود دارد.

هورمونهای زنانه

پروژسترون. مصرف این دارو مورد بحث و جدل است و همه تجویز آنرا توصیه نمی کنند. علاوه از آن پروژسترون خصوصیات ایجاد فنوتیپ زنانه ندارد. پروژسترون هورمون LH را مهار می کند. این هورمون مسئول ترشح تستوسترون توسط بیضه ها است، در نتیجه میزان هورمون مردانه کاهش می یابد. عوارض شایع تجویز پروژسترون عبارتند از: افزایش وزن، افسردگی و جمع شدن مایع در زیر پوست (ادم). میزان تجویز پروژسترون 30-5 میلی گرم در روز بشکل مدروکسی پروژسترون می باشد.

استروژن. تجویز استروژن در موارد زیر ممنوع مطلق است:

• وجود بیماری عروقی در قلب
• وجود بیماری عروقی مغزی
• سابقه لخته شدن خون مثل ترومبوفلبیت
• بالا بودن تری گلیسرید خون
• بالا بودن پرولاکتین خون
• وجود هر نوع سرطان وابسته به استروژن در بدن مثل سرطان سینه
• فشارخون بالا
• دیابت کنترل نشده

در موارد زیر استروژن باید با احتیاط تجویز شود:

• سایر بیماریهای قلبی
• سابقۀ لخته شدن خون در خانواده
• افراد سیگاری
• بالا بودن فشار داخل جمجمه
• سندرم متابولیک
• بیماری کبدی
• سردرد میگرنی
• سابقۀ تشنج
• سابقۀ فامیلی سرطان سینه
• سابقۀ فامیلی بیماری به اسم پورفیری

استروژن بصورت مستقیم بر روی گیرنده های خود تاثیر گذاشته و رفته رفته سبب ایجاد فنوتیپ زنانه می شود.

در تغییر جنسیت مرد به زن هورمونهای زیادی استفاده می شوند، خطرناکترین آنها همین استروژن است.

شایعترین شکل استروژن که مصرف می شود استروژن گونژوگه صناعی است. این ارزانترین نوع استروژن است و توسط بیمه ها نیز پوشش داده می شود. شکلی از استروژن بصورت چسبهای پوستی وجود دارند که عوارض آنها کمتر ولی هزینه آنها خیلی ز یاد است. استرادیول نوعی از استروژن است که عوارض کمتری نسبت به استروژن دارد. استرادیول بصورت آمپول است و می توان آنرا هفتگی یا دو هفته یکبار تجویز کرد. با استرادیول تزریقی تکامل سینه ها سریعتر اتفاق می افتد.

دوز تجویز استروژن به قرار زیر است:

• استروژن گونزوگه با 625/. میلی گرم در روز شروع و حداکثر دوز روزانه 25/1 میلی گرم خواهد بود.
• استرادیول خوراکی با 2-1 میلی گرم در روز شروع و در صورت لزوم حداکثر تا 4 میلی گرم در روز قابل افزایش است.
• استرادیول بصورت چسب پوستی با 1/. میلی گرم دو بار در هفته شروع و تا 2/. میلی گرم دو بار در هفته می توان افزایش داد.
• استرادیول تزریقی 10 میلی گرم هر دو هفته تا 10 میلی گرم هر هفته قابل تجویز است.

درمانهای فوق در افرادی است که هنوز عمل جراحی زنانگی بر روی دستگاه تناسلی انجام نشده است. در مردانیکه بیضه های آنها درآورده شده اند، درمان متفاوت خواهد بود. توصیه می شود در تغییر جنسیت مرد به زن قبل از اقدام به درآوردن بیضه ها فرد 12-6 ماه تحت هورمون درمانی قرار گیرد. در این دوره اندازه بیضه ها حدود 25 درصد کاهش پیدا خواهد کرد. در تغییر جنسیت مرد به زن پس از عمل جراحی و درآوردن بیضه ها، اکثرا دیگر نیازی به تجویز هورمون ضد آندروژنها (هورمونهای مردانه) وجود ندارد.

کنترل و مراقبت

افرادیکه استروژن دریافت می کنند باید تحت مراقبتهای استاندارد که در ماههای 1، 3، 6 و 12 پس از تجویز استروژن خواهد بود قرار گیرند. همه این افراد نیازمند آزمایشات خون تخصصی و معاینه فیزیکی دارند، منتهی در مردیکه هنوز جراحی نشده است باید سینه ها، بیضه ها و پروستات بدقت معاینه و بررسی شوند. با گذشت زمان و در عرض چند ماه میزان داروی مورد نیاز بدست می آید و آن برای هر فردی متفاوت است. اگر ابتدا تجویز هورمونهای ضد مردانه شروع شده است، شروع تغییرات زنانگی و از بین رفتن نعوظ خودبخودی نشاندهنده موفقیت و کفایت دارو است. استروژن را یک ماه پس از شروع هورمون ضد مردانه می توان اضافه کرد. استروژن بمدت دو ماه با دوز شروع ادامه می یابد و سپس در صورت لزوم زیاد می شود.

بهترین تست در تغییر جنسیت مرد به زن سطح تستوسترون خون است. باید میزان داروها طوری تنظیم شوند که میزان تستوسترون به مقدار زنانه باشد. اگر بیمار استرادیول مصرف می کند باید سطح خونی آن نیز اندازه گیری شود تا به میزان سطح خونی زنان برسد. پرولاکیتن خون باید مرتب چک شود چون تجویز استروژن سبب افزایش پرولاکتین خون می شود. در این بیماران خطر میکروآدنوم هیپوفیز وجود دارد. در هر ویزیت باید میزان هورمونهای مردانه، هورمونهای زنانه، تستهای کبدی و کلیوی و پروفایل چربی اندازه گیری شوند. در تغییر جنسیت مرد به زن اگر فرد فاقد بیضه بوده و هورمون نیز دریافت نکند خطر پوکی استخوان وجود دارد و از این نظر باید تحت کنترل باشد. همه این افراد باید روزانه 1500 میلی گرم کلسیم و 800 واحد ویتامین D دریافت کنند.

اگر بررسیهای نشان دهند که خطر بیماری قلبی عروقی و لخته شدن خون وجود دارد، همراه با هورمون درمانی باید روزانه 80 میلی گرم آسپرین نیز تجویز شود.

کانال تلگرام بیماریهای ارولوژی:

https://telegram.me/urologicaldiseasedrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص باروری و ناباروری:

https://t.me/nabarvaridrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص سلامت جنسی:

https://t.me/salamatjensidrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص زگیل تناسلی:

https://t.me/zegiltanasolidrsafarineiad

کانال تلگرام مخصوص ترانسها:

https://t.me/Iraniantransgender

کانال کاربرد لیزر اربیوم یاگ

https://t.me/erbyaglaserdrsafarinejad

کانال بیماریهای آمیزشی

https://t.me/stddrsafarinejad