هم مردان و هم زنان می توانند در معرض تشعشعات خطرناک قرار گیرند. این تشعشعات خطرناک می تواند در اطراف ما، مشاغل گوناگون و یا جهت اقدامات تشخیصی و درمانی باشد. مشاغلی مانند ارتباطات راداری، کار در بخش رادیولوژی، کار در بخش رادیوتراپی

تعدادی از سرطانها و درمانهائی که برای سرطان انجام می شوند می توانند سبب آسیب شدید به عملکرد بیضه ها شده و گاها بیمار برای همیشه دچار کم کاری بیضه از جمله ناباروری می شوند. بدین دلیل امروزه قبل از اقدام به درمانهائیکه ممکن است سبب آسیب دائمی به بیضه ها شوند، در صورتیکه بیمار تمایل داشته باشد اسپرمهای وی در بانک اسپرم برای استفاده در آینده ذخیره می شوند.

سرطان و اسم آن برای همه ناراحت کننده است و تمام زندگی خود فرد و اطرافیان وی را تحت تاثیر قرار می دهد، منتهی اگر با آگاهی عمل شود، از بسیاری از عوارض آن کاسته می شود. در دو دهه گذشته با ابداع روشهای درمانی جدید، تعدادی از سرطانهائی که قبل غیر قابل درمان بودند قابل درمان شده اند و علاوه از آن بر طول عمر بیماران نیز افزوده شده است. امروزه تعدادی از سرطانها با کمک درمانهای موجود کاملا درمان شده و بیمار زندگی طبیعی پیدا می کند. قسمت عمده ای از سرطانها متاسفانه مخصوص سنین جوانی است و بیمار بعد از بهبودی متوجه ایجاد مشکلاتی می شود که در بعضی وقتها به اندازه خود سرطان برای بیمار مشکل ساز است.

از درمانهای رایج برای سرطانها شیمی درمانی و رادیوتراپی (پرتودرمانی) می باشد. از خصوصیات این نوع درمان این است که فقط سلولهائیکه در حال تقسیم هستند را در بدن تحت تاثیر قرار می دهند. در حالت طبیعی نباید سلول یک عضو دچار تقسیم شود، چون تقسیم سلولی همان سرطان است. مثلا اگر روزی حتی یک سلول کبد دچار تقسیم شود بسرعت زیاد می شود (یک سلول تبدیل به دو سلول، آنها نبدیل به 4 سلول و 4 سلول تبدیل به 16 سلول و غیره می شوند) و در عرض مدت کوتاهی میلیونها سلول سرطانی ایجاد می شود. شیمی درمانی و رادیو تراپی جلوی تکثیر این سلولهای سرطانی را گرفته و آنها را از بین می برند. در بدن در حالت طبیعی سلولهای مفز استخوان همیشه در حالت تکثیر هستند و ایجاد گلبولهای قرمر، گلبولهای سفید و پلاکت می کنند. افرادیکه شیمی درمانی می شوند این سلولهای در حال تکثیر در مغز استخوان نیز از بین رفته و بیمار دچار کم خونی، کاهش تعداد گلبولهای سفید و پلاکتها می شوند که خود آنها نیز دارای عوارض خطیر هستند. علاوه از سلولهای مغز استخوان، سلولهای زایا در بیضه ها همیشه در حال تقسیم هستند یعنی یک سلول زایا در بیضه 16 بار تقسیم شده و تبدیل به اسپرم بالغ می شود. رادیوتراپی و شیمی درمانی سبب از بین رفتن این سلولهای زایا در بیضه ها شده و در بسیاری از موارد بیمار برای همیشه نابارور می شود.

بیضه ها از دو نوع سلول اصلی تشکیل شده اند: سلولهای زایا که تبدیل به اسپرم بالغ می شوند و سلولهای لیدیگ (Leydig) که هورمون مردانه یا همان تستوسترون را تولید می کنند. چون سلولهای لیدیگ در حال تقسیم نیستند بنابراین توسط شیمی درمانی تحت تاثیر قرار نمی گیرند. شدت آسیب به بیضه ها بستگی به نوع داروی مصرف شده، میزان آن و دوز رادیوتراپی دارد.

بیماری هوچکین

افرادیکه دارای این بیماری هستند قبل از شروع درمان در 37 درصد موارد از قبل داری اختلال در اسپرم (مثل کاهش تعداد، حرکت و شکل) هستند. علت آن همان اختلالات ژنتیکی است که سبب بیماری هوچکین شده است. پس از شروع شیمی درمانی و کامل شدن آن تعداد زیادی از این بیماران تا 5 سال مبتلا به آزواسپرمی (تعداد اسپرمها صفر) می شوند و تعداد قابل ملاحظه ای از آنها نیز هرگز بهبودی پیدا نمی کنند. بنابراین در این بیماران اگر قصد دارند در آینده بچه دار شوند باید از قبل از شروع اقدامات درمانی اسپرم آنها به روش منجمد کردن (کرایو) در بانک اسپرم نگهداری شود.

سرطان بیضه

افرادیکه دارای سرطان بیضه هستند، قبل از شروع درمان 50 درصد آنها دارای کاهش تعداد اسپرمها می باشند.

داروهای شیمی درمانی به گروههای مختلف و زیادی تقسیم می شوند. یک گروه از آنها داروهای آلکیله کننده نامیده می شوند، این گروه از داروها بیشترین اثرات مضر بر روی بیضه ها دارند. مهمترین داروهای این گروه عبارتند از:

• سیکلوفسفامید
• کلرآمبوسیل
• موستین
• ملفالان
• بوسولفان
• کارموستین
• لوموستین

شیمی درمانی سرطانهای خون

سرطانهای خون یکی از بدخیم ترین سرطانها هستند. این نوع سرطانها با پروتوکولهای بخصوصی درمان می شوند. هر نوع پروتوکولی از ترکیب چند دارو تشکیل می شود. یکی از پروتوکولهائی که برای درمان بیماری هوچکین بکار می رود پروتوکول MVPP یا همان (mustine, vinblastine, procarbazine, and prednisolone) می باشد، که از ترکیب چهار داروی فوق تشکیل شده است. دو پروتوکول دیگر ABVD (adriamycin, bleomycin, vinblastine, and dacarbazine) و MOPP (mustine, vincristine, procarbazine, and prednisolone) می باشند. تحقیقات بسیار زیادی با پروتوکولهای فوق انجام شده اند. تقریبا صد در صد بیمارانیکه با پروتوکول MOPP درمان می شوند، شش ماه بعد دچار آزواسپرمی می شوند. پنج سال پس از خاتمه شیمی درمانی فقط در 5 درصد از بیماران اندکی بهبودی دیده می شود. اثرات سمی پروتوکول ABVD کمتر است و حدود شصت درصد بیماران دچار آزواسپرمی می شوند.

یکی از پروتوکولهای درمانی رایج برای بیماری لنفوم پروتوکول COPP (cyclophosphamide, vincristine procarbazine, and prednisolone) می باشد. صد در صد این بیماران شش ماه پس از درمان دچار آزواسپرمی می شوند. در این بیماران حتی تا 10 سال پس از اتمام شیمی درمانی بهبود حاصل نشده است، یعنی آسیب دائمی است.

سرطان لنفوم غیر هوچکینی با پروتوکول CHOP (cyclophosphamide, doxorubicin, vincristine, and prednisolone) درمان می شود. تمام این بیماران پس از درمان دچار آزواسپرمی می شوند ولی پس از 5 سال حدود شصت درصد این بیماران دارای آزمایش تجزیه منی طبیعی خواهند بود. اگر هر پروتوکول درمانی فاقد پروکاربازین باشد اثرات سمی کمتری بر روی بیضه خواهد داشت. با چهار تا پروتوکول درمانی زیر تقریبا تمام بیماران پس از خاتمه درمان آزمایش تجزیه منی طبیعی خواهند داشت:

1. VAPEC-B (vincristine, doxorubicin, prednisolone, etoposide, cyclophosphamide, and bleomycin)

2. VACOP-B (vinblastine, doxorubicin, prednisolone, vincristine, cyclophosphamide and bleomycin)

3. MACOP-B  در این پروتوکول بجای وینبلاستین موستین قرار می گیرد.

4. VEEP (vincristine, etoposide, epirubicin, and prednisolone)

بانک اسپرم

افرادیکه در سن باروری هستند و می خواهند تحت درمانی قرار گیرند که سبب نازائی آنها خواهد شد باید قبل از شروع درمان اقدام به ذخیره اسپرم به روش منجمد کردن در بانک اسپرم بکنند. ولی باید دو موضوع را مد نظر قرار داد:

• آن در بیمارانیکه به سن بلوغ نرسیده اند امکان پذیر نیست.
• در مواردی بنا به عللی بیمار دارای مشکل در تعداد، شکل و حرکت اسپرم است و قبل از شروع به هر نوع درمان مخصوص سرطان، بیمار نابارور است. در این بیماران نیز ذخیره اسپرم در بانک اسپرم بیفایده است.

یک تعداد تمهیداتی وجود دارند که با استفاده از آنها شانس آسیب به اسپرمها در حین شیمی درمانی کاهش می یابد، مهمترین آنها بقرار زیر می باشند:

• تجویز آنالوگهای LH-RH دو هفته قبل از شروع شیمی درمانی و در حین شیمی درمانی.
• تجویز تعدادی از داروها پس از شیمی درمانی، که مهمترین آنها گونادوتروپینها هستند.

اگر بیماری شیمی درمانی شده است و الان مشکل باروری دارد، چه اقدامی باید بکند؟

این بیماران باید به پزشک متخصص در این زمینه مراجعه کنند، اولین اقدام انجام آزمایش تجزیه منی، اندازه گیری هورمونهای بخصوص در خون و معاینه بیمار است. بر اساس یافته های اقدامات فوق تصمیم گرفته می شود که آیا برای بیمار راه درمانی وجود دارد یا نه؟ در مواردیکه سلولهای زایا هنوز در داخل بیضه وجود دارند می توان با تجویز داروهائی تولید اسپرم را تحریک کرد.

پرتو درمانی یا رادیوتراپی

بیضه ها یکی از اعضاء بسیار حساس برای عوارض پرتو درمانی هستند. میزان پرتو بر حسب راد بیان می شود. حتی یک دوز منفرد خیلی کم می تواند سلولهای زایا در بیضه ها را تحت تاثیر قرار دهد. یک دوز منفرد 8/. راد می تواند سبب آزواسپرمی شود. این نه تنها در مورد افرادی صدق می کند که به قصد درمان پرتو درمانی می شوند، بلکه در مورد افرادی نیز که با اشعه ایکس سروکار دارند، مثل افرادیکه در بخشهای رادیولوژی کار می کنند نیز صدق می کند. این افراد در محیط کار از پوششهای خاصی استفاده می کنند که از آسیب به بدن آنها جلوگیری کند. اشعه ایکس نه تنها سبب آسیب به بیضه ها می شود، ممکن است خدای نکرده سبب آسیب به سایر اعضاء و سرطان عضو مربوطه شود.

کانال آپارات

https://www.aparat.com/video/profile/index/username/dr.safarinejad

کانال تلگرام بیماریهای ارولوژی:

https://telegram.me/urologicaldiseasedrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص باروری و ناباروری:

https://t.me/nabarvaridrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص سلامت جنسی:

https://t.me/salamatjensidrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص زگیل تناسلی:

https://t.me/zegiltanasolidrsafarineiad

کانال تلگرام مخصوص ترانسها:

https://t.me/Iraniantransgender

کانال کاربرد لیزر اربیوم یاگ

https://t.me/erbyaglaserdrsafarinejad

کانال بیماریهای آمیزشی

https://t.me/stddrsafarinejad