کلیه ها دو عضو لوبیائی شکل هستند که در هر طرف در زیر دنده ها در ناحیه پهلوها قرار گرفته اند. کلیه می تواند دچار بیماریهای بسیار زیاد شود، یکی از موارد مهم و شایع پیدا کردن توده در کلیه می باشد. این توده می تواند خوش خیم و یا بدخیم باشد. در این نوشتار قصد برای این است که در مورد مهمترین علل توده های کلیوی بحث شود. کلا توده های کلیوی به دو دسته توپر و توخالی تقسیم می شوند. توده های توپر اکثرا بدخیم و توده های تو خالی اکثرا خوش خیم هستند. در این مقاله در مورد سه بیماری عمده که سبب ایجاد توده در کلیه می شود با شما خوانندگان محترم صحبت خواهد شد: کیست ساده کلیه، کلیۀ پلی کیستیک در بالغین، سرطان کلیه.

کیست ساده کلیه

کیست ساده کلیه (Simple renal cyst) عبارت است از یک کره با جدار نازک و صاف که پر از مایع می باشد. انواع کیست کلیه (Renal Cyst) زیاد است و کیست ساده کلیه شایعترین کیست کلیه می باشد. ممکن است یک یا چند تا از این کیستها در کلیه وجود داشته باشند. این بیماری را نباید با کلیه پلی کیستیک (Polycystic Kidney Disease) اشتباه کرد. کلیه پلی کیستیک یک بیماری خطرناک و با سیر پیشرونده است که در مقاله جداگانه به آن پرداخته شده است.

کیست ساده کلیه (Simple renal cyst) اغلب منجر به مشکل خاص برای بیمار نمی شود. اندازه این کیستها می تواند از چند میلی متر تا چند سانتی متر متفاوت باشد.

علل ایجاد کیست ساده کلیه

علت اصلی ایجاد کیست ساده کلیه (Simple renal cyst) هنوز بخوبی مشخص نیست. این بیماری ارثی نیست. با افزایش سن احتمال ابتلا به کیست ساده کلیه افزایش می یابد. حدود یک سوم افراد بالای 70 سال دارای حداقل یک کیست در داخل کلیه می باشند. اندازه کیستها با افزایش سن زیاد می شود. در بعضی از بررسیها میزان فشار خون در افراد دارای کیست ساده کلیه زیاد بوده است.

علائم کیست ساده کلیه

• در اکثر موارد کیست ساده کلیه (Simple renal cyst) ایجاد علامت خاصی نمی کند و بصورت اتفاقی در بررسیهای رادیولوژیک کشف می شود.
• اگر این کیستها بزرگ شوند و سایر اعضاء مجاور را تحت فشار قرار دهند ممکن است سبب درد در قسمت فوقانی شکم، پشت و یا پهلوها شوند.
• گاهاً سبب ایجاد خونریزی می شوند.
• اگر این کیستها عفونی شوند سبب ایجاد تب و لرز و سایر علائم عفونت می شوند.
• اگر این کیستها بزرگ شده و حالب را مسدود کنند ممکن است سبب آسیب به کار کلیه ها شوند.

تشخیص: برای تشخیص کیست ساده کلیه (Simple renal cyst) می توان از روشهای تشخیصی زیر استفاده کرد:

• سونوگرافی: این بیماری معمولا در سونوگرافی بصورت اتفاقی کشف می شود. کیست یک توده تو خالی است. اگر توده ای در کلیه توپر باشد، خطرناک محسوب شده و احتمال سرطان کلیه می رود. سونوگرافی بخوبی می تواند تودهای توخالی کلیه را از توده های توپر افتراق دهد.
• سی تی اسکن: در مواردیکه مشکوک به تشخیص هستیم که آیا توده موجود در کلیه واقعاً کیست است یا نه از سی تی اسکن استفاده می کنیم.
• ام آر آی: این روش نیز مانند سی تی اسکن می تواند کیست را از تومور افتراق دهد (شکل 4).

درمان

در اکثر موارد این کیستها نیاز به درمان خاصی ندارند. این بیماران باید تحت نظر باشند تا اگر کیست مشکلی ایجاد کرده باشد، ‌مشخص گردد.

• گاهاً کیست از راه پوست با سوزن تخلیه شده و داخل آن یک ماده سوزاننده تزریق می شود که دیگر عود نکند. ولی بعد از این اقدام کیست معمولاً عود می کند.
• اگر کیست به مقدار کافی بزرگ شده و سبب ایجاد مشکل برای بیمار شده باشد باید با عمل جراحی آنرا خارج کرد.

مواردیکه باید به خاطر داشته باشید:

• کیست ساده کلیه یک توده کروی پر از مایع با اندازه متفاوت است.
• اکثر مواقع این کیستها سبب ایجاد علائم یا مشکل برای کلیه نمی شوند.
• اکثر کیستهای ساده کلیه بصورت اتفاقی کشف می شوند.
• اگر کیست سبب ایجاد علائم و یا مشکلی برای کلیه نشده است نیاز به درمان ندارد.
• اگر کیست ساده کلیه (Simple renal cyst) سبب ایجاد علائم شده و یا منجر به انسداد در مسیر ادرار شوند باید با جراحی آنرا خارج ساخت.

کلیۀ پلی کیستیک در بالغین

بیماریهائی که در آن کلیه ها دچار کیست می شوند زیاد هستند و نباید آنها را با همدیگر اشتباه کرد. این بیماریها را اصطلاحا بیماری کیستیک کلیه (Cystic Kidney Diseases) می گویند که شایعترین آن کیست ساده کلیه (Simple Renal Cyst) است که بیماری خطرناکی نمی باشد. کیست ساده کلیه را نباید با بیماری کلیۀ پلی کیستیک بالغین  (Adult Polycystic Kidney Disease) (APKD) اشتباه کرد. بیماری کلیۀ پلی کیستیک بالغین  یک بیماری نسبتا خطرناک است که در آن کلیه ها بطور پیشرونده کار خود را از دست داده و بیمار معمولا در دهه پنجم زندگی نیاز به دیالیز پیدا می کند.

این یک بیماری ارثی است که در آن کیستهای متعدد و بیشمار هر دو کلیه را پر می کنند  (شکل 1). این بیماری دارای دو نوع است و چون ارثی می باشد از روی نحوه توارث آنرا به دو نوع اتوزوم غالب و اتوزوم مغلوب تقسیم می کنند. این اصطلاحات اصطلاح ژنتیکی هستند و نحوه توارث را نشان می دهند. اگر توارث بصورت اتوزوم غالب باشد یعنی اینکه اگر یکی از والدین دارای ژن معیوب باشد بیماری می تواند به فرزندان منتقل شود ولی برای انتقال بیماری اتوزوم مغلوب باید هر دو والدین دارای ژن معیوب باشند. نوع اتوزوم غالب مخصوص بالغین است و علائم بیماری ما بین 40-30 سالگی ظاهر می شوند ولی نوع اتوزوم مغلوب در دوران کودکی حتی در داخل رحم خود را آشکار می کند. موضوع مورد بحث این مقاله در حقیقت کلیه پلی کیستیک از نوع اتوزوم غالب یا بالغین (APKD) می باشد. یکی از علل مهم نارسائی کلیه همین بیماری کلیۀ پلی کیستیک بالغین  است. در آمریکا چهارمین علت نارسائی کلیه همین بیماری است. این کیستها در 40 درصد موارد در سایر اعضاء مثل کبد و عروق مغز نیز دیده می شوند که گاهاً سبب خونریزی مغزی می گردند. میزان شیوع این بیماری یک در 400 تا یک در هزار می باشد.

شایعترین بیماری ارثی کلیه همین کلیۀ پلی کیستیک بالغین  (Adult Polycystic Kidney Disease) است. اصطلاح اتوزوم غالب بدین معنی است که اگر یکی از والدین به این بیماری مبتلا باشد، به احتمال 50 درصد این بیماری به فرزندان منتقل خواهد شد. ولی در بعضی موارد گرفتاری به بیماری کلیۀ پلی کیستیک بالغین  (10 درصد) هیچکدام از والدین مبتلا به این بیماری نیستند. کیستهای کلیه از لوله های ادراری(نفرون) رشد می کنند. تعداد این کیستها گاهی به هزاران عدد می رسد و با بزرگ شدن آنها اندازه کلیه ها نیز بزرگ می شود. در اکثر این بیماران ما بین 30-20 سالگی فشارخون ایجاد می شود.

علائم بیماری

• شایعترین علامت درد پهلوها است ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد.
• عفونت ادراری و عفونت کیستها
• وجود خون در آزمایش ادرار
• کیستهای کبد و لوزالمعده
• اختلالات دریچه های قلبی
• فشارخون بالا
• سنگ کلیه
• آنوریسم (گشاد شدن) عروق مغزی
• دیورتیکولوز رودۀ بزرگ (دیورتیکولهای متعدد در رودۀ بزرگ)
• آسیب به قدرت تغلیظ ادرار که سبب می شود حجم زیادی از ادرار تولید شود
• بزرگ شدن کلیه ها که از راه شکم قابل لمس هستند
• در 50-30 درصد بیماران ادرار خونی دیده می شود (خود بیمار خون را می بیند)

این بیماری چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص این بیماری با روشهای تصویر برداری است. شایعترین روش تصویر برداری سونوگرافی است (شکل 2) ولی سی تی اسکن (اشکال 3 و 4) و ام آر آی (شکل 5) روشهای دقیق تر برای تشخیص هستند. در این بیماری اینکه آسیب به کار کرد کلیه کی شروع می شود و شدت پیشرفت آن چگونه است، متغیر می باشد. در عده ای پیشرفت سریع و در عده ای کند می باشد. بر حسب سن بیمار یافته های روشهای تصویر برداری متفاوت خواهند بود. در بیماران جوان هم تعداد کیستها اندک هستند وهم اینکه اندازه کیستها کوچکتر است. اگر در فرد 30 ساله سابقه فامیلی بیماری کلیه پلی کیستیک وجود داشته باشد وجود حداقل دو کیست در هر کلیه تشخیص را تائید می کند. اگر مشکوک بودیم، وجود سابقه فامیلی بیماری و وجود کیست در سایر اعضاء مثل کبد برای تشخیص کمک کننده هستند. در بسیاری از موارد، بیمار مبتلا تا سالها فاقد علامت خواهد بود. چون این کیستها به آهستگی در طی سالیان رشد می کنند. وقتی اندازۀ کیستها به حدود یک سانتی متر رسید، تشخیص با روشهای تصویر برداری امکان پذیر می شود. در مراحل ابتدائی آزمایشات خون از نظر کارکرد کلیه ها طبیعی است. برای پیگیری روند پیشرفت بیماری استفاده از ام آر آی کمک کننده است. این بیماری را می توان با بررسیهای ژنتیکی نیز تشخیص داد. این بیماری دارای ژنی به اسم PKD می باشد که دارای دو نوع PKD1 و PKD2 است. وجود جهش در این ژنها دلیل وجود این بیماری است، حتی قبل از اینکه کیستها در سونوگرافی قابل رویت باشند. اگر پدر یا مادری مبتلا به این بیماری هستند و می خواهند بدانند که آیا فرزندان جوان آنها مبتلا به این بیماری است یانه،‌ می توانند از تست ژنتیکی استفاده نمایند.

این بیماری چگونه درمان می شود؟

متاسفانه این بیماری درمان ندارد و بیماری معمولا به طرف نارسائی کلیه پیشرفت می کند. ولی با اقدامات درمانی مناسب می توان روند تخریب کار کلیه ها را به تاخیر انداخت.

• درد: درد در ناحیه پهلوها می تواند ناشی از عفونت، خونریزی بداخل کیست، سنگ کلیه و ایجاد بافت فیبری در اطراف کیستها و کشش آن، باشد. ابتدا باید مشخص کرد که علت درد کدام است. معمولا از مسکنها برای تسکین درد استفاده می شود. گاهاً کیستها بسرعت بزرگ می شوند، در این موارد می توان نسبت به جراحی کیست اقدام کرد ولی باید متذکر شد که این اقدام موقتی و بعداً کیست دیگر شروع به بزرگ شدن می کند. مسئله مهم در این بیماران سردرد است. اگر سردرد متفاوت از سردردهای معمولی باشد، احتمال آنوریسم عروق مغزی وجود دارد که پاره شدن آنها حتی خطر مرگ به همراه دارد و باید بیمار از این نظر بررسی مناسب شود.
• عفونت دستگاه ادراری: بیماران مبتلا به کلیه پلی کیستیک (APKD) تمایل به عفونتهای ادراری مکرر دارند و باید بطور مناسب درمان شوند. این بیماران باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند چون ممکن است عفونت دستگاه ادراری به کیستها منتشر گردد. درمان عفونت کیستها مشکل است چون آنتی بیوتیک مشکل داخل کیست نفوذ می کند.
• افزایش فشار خون: طبیعی نگهداشتن فشارخون کمک به کنترل بیماری می کند. تغییر در سبک زندگی و در صورت لزوم استفاده از داروهای مناسب به کنترل فشارخون کمک می کنند. گاهی رژیم غذائی و ورزش برای کنترل فشارخون کافی هستند.
• نارسائی کلیه: معمولا این بیماران در دهه پنجم زندگی بعلت از دست دادن کار کرد کلیه نیاز به دیالیز پیدا می کنند. بهتر است در این مرحله بیمار تحت پیوند کلیه قرار گیرد.

امروزه یک داروی موثر وجود دارد که از پیشرفت این بیماری بطرف نارسائی کلیه به میزان 30 درصد می کاهد و استفاده از آن در طولانی کردن عمر کلیه های خود بیمار کمک کننده است.

بطور خلاصه:

• بیماری کلیه پلی کیستیک (APKD) متفاوت از کیست ساده کلیه است.
• بیماری کلیه پلی کیستیک (Adult Polycystic Kidney Disease) سیر پیشرونده دارد و معمولاً در دهۀ پنجم زندگی منجر به دیالیز می شود.
• این بیماری ارثی است و 50 درصد فرزندان به آن گرفتار می شوند.
• کیستها معمولا ما بین 30-20 سالگی در سونوگرافی کلیه ها دیده می شوند. اگر والدینی مبتلا به این بیماری هستند و می خواهند بدانند که فرزند آنها نیز مبتلا شده است یا نه، می توان از تست ژنتیکی استفاده کرد.
• این بیماران باید تحت نظر باشند تا هر نوع عفونت ادراری و فشارخون تشخیص و درمان شوند.
• این بیماری درمان قطعی ندارد ولی داروئی وجود دارد که سیر بیماری را کند می کند.

سرطان کلیه

 کلیه ها مثل هر عضو دیگر بدن می توانند سرطانی شوند. کلیه ها مسئول دفع مواد زائد از بدن هستند. سرطان کلیه (Kidney Cancer) جزو سرطانهای با مشی بد محسوب می شود. سرطان کلیه 2 درصد سرطانهای بدن را شامل می شود. در آمریکای شمالی بیشترین میزان شیوع و در آسیا و آفریقا کمترین میزان شیوع را دارد.

در انگلستان سرطان کلیه (kidney Tumor) هشتمین سرطان شایع در مردان و نهمین سرطان شایع در زنان می باشد. در سالهای اخیر به میزان شیوع سرطان کلیه در تمامی جوامع افزوده شده است. من از وجود آمار سرطان کلیه در کشور خودمان اطلاعی ندارم ولی میزان بروز سرطان کلیه در 30 سال گذشته در انگلستان 2 برابر شده است. مقداری از این افزایش، مربوط به پیشرفت در تکنیکهای تشخیصی می باشد. تعدادی از سرطانها به آهستگی پیشرفت می کنند و تعدادی دیگر رشد سریع داشته و غیر قابل درمان هستند. هنوز شیمی درمانی مؤثر برای سرطان کلیه ابداع نشده است. سرطان کلیه اکثرا در افراد بالای 40 سال دیده می شود. هنوز علت این بیماری بخوبی مشخص نشده است، ‌ولی یک عده فاکتورهای خطر وجود دارند که فرد را مستعد ایجاد سرطان کلیه می کنند.

این فاکتورهای خطر عبارتند از:

• کشیدن سیگار: کشیدن سیگار خطر ایجاد سرطان کلیه را دو برابر می کند.
• چاقی: افراد چاق بیشتر از افراد عادی مبتلا به سرطان کلیه می شوند.
• فشارخون بالا
• دیالیز طولانی مدت
• شغل: افرادیکه با آسبستوز (لنت ترمز) و کادمیوم (صنایع تلویزیون سازی) سر وکار دارند، خطر ابتلاء به سرطان کلیه در آنها زیاد می شود. ذرات پراکنده آسبستوز در فضا ناشی از خوردگی لنت ترمز سرطانزا است.
• جنس: مردان بیبشتر از زنان مبتلا به سرطان کلیه می شوند.
• سابقه فامیلی: کسانیکه در یکی از افراد خانواده سابقه سرطان کلیه دارند، شانس ایجاد سرطان کلیه در آنها بیشتر از افراد عادی است.

اینکه تمامی افراد مبتلا به سرطان کلیه دارای عوامل خطر فوق باشند، اینطور نیست، بسیاری از افراد مبتلا به سرطان کلیه، دارای هیچیک از فاکتورهای خطر فوق نیستند.

علائم و نشانه های سرطان کلیه (Kidney Cancer) کدامها هستند؟

• شایعترین علامت وجود ادرار خونی (Hematuria) است.
• درد مبهم در پهلوها که مداوم است و از بین نمی رود.
• وجود توده (Mass) در پهلوها
• کاهش وزن
• تب
• خستگی، ضعف و بیحالی

ممکن است یک عفونت، کیست کلیه و سایر موارد نیز سبب علائم فوق شوند، ولی بیمار باید هوشیار باشد، که به موقع به پزشک مراجعه و بررسی شود.

تشخیص

پزشک ابتدا بیمار را معاینه می کند، اگر مشکوک به سرطان کلیه باشد، بهترین تست تشخیصی، CT اسکن است.

درمان

برای مشخص ساختن روش درمانی هر سرطانی باید ابتدا مشخص کرد که سرطان در کدام مرحله است (مراحل ابتدائی یا پیشرفته). سرطان کلیه دارای 4 مرحله است:

• مرحله یک: اندازه توده (Mass) سرطانی کوچکتر از 7 سانتی متر و محدود به کلیه است.
• مرحله 2: اندازه توده سرطانی بزرگتر از 7 سانتی متر و محدود به کلیه است.
• مرحله 3: توده سرطانی از کلیه عبور کرده و نواحی اطراف کلیه را گرفتار کرده است، ولی دست اندازی دور دست ندارد.
• مرحله 4: سرطان به نقاط دور دست مثل کبد و ریه دست اندازی کرده است.

متأسفانه سرطان کلیه شیمی درمانی مؤثر ندارد و در مقابل پرتودرمانی نیز مقاوم است، بنابراین درمان در هر مرحله ای جراحی است. باید حداکثر سعی را کرد که تمام سرطان از بدن بیمار با جراحی خارج گردد. در جراحی برای سرطان کلیه هر آنچه که در داخل فاسیای کلیه وجود دارد که شامل غده فوق کلیه نیز می شود، درآورده می شود (شکل 2). پس از جراحی بیمار باید بطور دقیق تحت نظر باشد و دستورات پزشک را اجرا کند. معمولاً  در ابتدا هر شش ماه CT اسکن، عکس سینه و آزمایشات خون انجام می شوند.

شانس عود سرطان پس از جراحی بخصوص در مراحل 3 و 4 زیاد است. اگر سرطان کلیه عود کرد باید مجددا جراحی شود. شایعترین محل عود، همان محل درآوردن کلیه می باشد. رویهمرفته 70 درصد بیماران مبتلا به سرطان کلیه 5 سال زنده می مانند ولی متأسفانه در مراحل پیشرفته از این میزان به مقدار زیادی کاسته می شود.

بطور خلاصه:

• سه علامت وجود خون در ادرار (Hematuria)، درد پهلو و وجود توده (Mass) در پهلو بیانگر وجود سرطان کلیه (kidney Tumor) است، مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.
• در مردان 8/1 برابر زنان دیده می شود.
• سرطان کلیه شیمی درمانی موثر ندارد.
• سرطان کلیه (Kidney Cancer) در مقابل پرتو درمانی مقاوم است.
• تنها درمان موثر سرطان کلیه (kidney Tumor) در  هر مرحله جراحی است.
• در مراحل پیشرفته بیماری، پیش آگهی خیلی بد است.

کانال آپارات

https://www.aparat.com/video/profile/index/username/dr.safarinejad

کانال تلگرام بیماریهای ارولوژی:

https://telegram.me/urologicaldiseasedrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص باروری و ناباروری:

https://t.me/nabarvaridrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص سلامت جنسی:

https://t.me/salamatjensidrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص زگیل تناسلی:

https://t.me/zegiltanasolidrsafarineiad

کانال تلگرام مخصوص ترانسها:

https://t.me/Iraniantransgender

کانال کاربرد لیزر اربیوم یاگ

https://t.me/erbyaglaserdrsafarinejad

کانال بیماریهای آمیزشی

https://t.me/stddrsafarinejad