اختلالات پریود (Menstrual Disorders) در خانمها شایع است و اغلب موجب نگرانی خانمها می شود. یکی از این اختلالات عدم پریود شدن در ماههای پشت سرهم می باشد که در اصطلاح پزشکی به آن آمنوره (Amenorrhea) گفته می شود. آمنوره علل بسیار زیادی دارد و گاهاً علت آن عملکرد خود بیمار است.

اگر خانمی هیچوقت در طول زندگی پریود ماهیانه نداشته است به آن آمنورۀ اولیه (Primary Amenorrhea)  گفته می شود که می تواند علل خطیری مثل فقدان رحم یا واژن داشته باشد. از عوارض آن ناباروری است. آمنوره یک اصطلاح پزشکی است و هر خانمی که پریود نشود در اصطلاح می گویند که دچار آمنوره شده است. تقریباً تمامی خانمها در طول زندگی یک یا چند بار پریود نشدن را تجربه می کنند ولی آنرا آمنوره تلقی نمی کنند. آمنوره به حالتی اطلاق می شود که یک خانم سه ماه پشت سرهم پریود نشود. عده ای شش ماه را در نظر می گیرند.

آمنوره بر دو نوع است:

• اولیه (Primary Amenorrhea) که در آن یک دختری تا پایان سن 16 سالگی هنوز پریود نشده باشد.
• ثانویه (Secondary Amenorrhea) که در آن خانم یا دختری پس از یک دوره پریودهای طبیعی (مثلا 10 سال) دچار آمنوره می شود.

موضوع مورد بحث این مقاله آمنورۀ اولیه  است یعنی یک خانمی در طول زندگی هیچوقت پریود را تجربه نکرده است.

اکثر دخترها ما بین 18-9 سالگی پریود می شوند. سن متوسط پریود شدن 12 سالگی است. در نقاط گرمسیر ایران سن پریود شدن دخترها اکثراً پائین است. هر قدر پریود زودتر شروع شود، قد دختر کوتاهتر باقی می ماند. آمنورۀ اولیه  ممکن است با یا بدون بلوغ اتفاق بیفتد.  آمنوره در دختران قبل از بلوغ، دوران حاملگی و بعد از یائسگی طبیعی است. اگر دختری تا سن 13 سالگی پریود شروع نشود و علائم بلوغ مثل تکامل سینه در وی ظاهر نشوند، فرد باید از نظر  آمنورۀ اولیه  بررسی شود.

پاتوفیزیولوژی

در بدن خانمها یک محوری وجود دارد که از بالا به پائین شامل موارد زیر است: غدۀ هیپوتالاموس، غدۀ هیپوفیز و تخمدان. این سه عضو باید با هم هماهنگ کار کرده و به موقع هورمونهای مورد نیاز را ترشح کنند. این محور نه تنها برای داشتن یک سیکل ماهیانه طبیعی، بلکه برای داشتن قدرت باروری و نیز شروع بلوغ لازم است. غدۀ هیپوتالاموس هورمونی به اسم GnRH ترشح می کند و این هورمون از طریق جریان خون به غدۀ هیپوفیز رسیده و سبب ترشح دو هورمون LH و FSH توسط آن می شود، سپس این هورمونها به تخمدان منتقل شده و هر کدام یک وظیفه خاصی را انجام می دهند. فرایند سیکل ماهیانه  بشدت وابسته به غلظت هورمونها در خون است، مهمترین آنها استروژن و پروژسترون هستند. این دو هورمون مشخص می کنند که در یک سیکل ماهیانه ، رحم چه تغییراتی را بخود بگیرد.

• استروژن سبب رشد مخاط رحم می شود.
• پروژسترون در وسط سیکل ماهیانه  پس از تخمک گذاری تولید می شود. آن به استروژن کمک می کند تا مخاط رحم را در یک حالت آماده جهت لانه گزینی تخمک بارور شده آماده کند.
• کاهش پروژسترون خون همراه با استروژن، سبب ریزش مخاط رحم می شود که همان شروع پریود می باشد.

هر گونه تغییر در میزان هورمونهای فوق سبب تغییر در عادات ماهیانه و سبب تغییر در میزان باروری خانمها می شود.

آمنورۀ اولیه  می تواند ناشی از اختلال در پنج سطح به شرح زیر باشد:

1. هیپوتالاموس
2. هیپوفیز
3. تخمدانها
4. رحم
5. واژن

در مواجه با یک خانمی که دارای آمنورۀ اولیه  (Primary Amenorrhea) است باید بررسیهای لازم جهت تشخیص دقیق علت آمنورۀ اولیه  انجام شوند. این بررسیها باید مقرون به صرفه بوده و در کوتاهترین مدت منجر به تشخیص گردند.

برای تشخیص لازم است در ابتدا اقدامات زیر صورت گیرند:

• اخذ تاریخچه از نظر وجود یک همچون مشکل در خانواده
• وجود یا عدم وجود صفات جنسی ثانویه
• سونوگرافی لگن
• اندازه گیری هورمونهای LH, FSH تیروئید و پرولاکتین خون

پس از اخذ موارد فوق در صورت لزوم می توان بررسیهای تخصصی بیشتری انجام داد.

میزان شیوع آمنورۀ اولیه  حدود یک درصد است. در 40 درصد علت اختلالات هورمونی و در 60 درصد علت اختلالات تکاملی مثل عدم تشکیل واژن است.

آمنورۀ اولیه  را از نظر علت می توان به سه دسته بزرگ تقسیم کرد:

• آناتومیکی
• هورمونی
• سرشتی

ولی در عمل برای اینکه به تشخیص دقیق و سریع برسیم، آمنورۀ اولیه  را به دو دسته تقسیم می کنند:

• آمنورۀ اولیه  که در آن خصوصیات جنسی ثانویه ایجاد شده اند
• آمنورۀ اولیه  که در آن فرد فاقد خصوصیات جنسی ثانویه است

آمنورۀ اولیه  که در آن خصوصیات جنسی ثانویه وجود دارند:

خصوصیات جنسی ثانویه همان خصوصیاتی هستند که در هنگام بلوغ در یک دختر ظاهر می شوند. اگر در یک خانمی آمنورۀ اولیه  همراه با وجود خصوصیات جنسی ثانویه باشد، محتمل ترین تشخیصها موارد زیر خواهند بود:

• بلوغ دیررس سرشتی: در این بیماری اختلالات خاصی در دختر وجود ندارد، او فقط مقداری از همسالان خود در شروع پریود (منارچ) عقب است. پریود شروع خواهد شد ولی دیرتر از هم سنهای خودش. سنی که مادر و خواهر بزرگتر پریود شده اند مهم است. چون معمولاً دختران یک مادر در سنی که وی پریود شده است، پریود می شوند. مهمترین مطلب این است که در این نوع آمنورۀ اولیه  (Primary Amenorrhea) ، تمامی خصوصیات جنسی ثانویه ایجاد شده اند ولی پریود هنوز شروع نشده است.
• اختلال در تکامل سیستم ادراری – تناسلی: در این نوع آمنورۀ اولیه  یک نقصی در تکامل سیستم ادراری – تناسلی وجود دارد، مثل عدم وجود سوراخ در پرده بکارت، فقدان رحم و فقدان واژن. فقدان واژن ممکن است توسط خود بیمار مدتها مورد توجه قرار نگیرد. اگر این خانمها دارای رحم باشند، به موقع پریود می شوند ولی خون در داخل رحم تجمع می یابد. در اوایل این بیماران بصورت دوره ای در هنگام پریود دچار درد شکم یا دل درد می شوند، ولی رفته رفته آنها دچار ورم در قسمت تحتانی شکم خواهند شد.
• خانمهائیکه دارای بیضه هستند: در بدن انسان هورمونهای مختلفی وجود دارند. این هورمونها بخودی خود کارآئی ندارند. هر هورمون دارای گیرندل مخصوص به خود است که هورمون مربوطه بر روی آن نشسته و اثرات خود را اعمال می کند. هورمون تستوسترون نیز دارای گیرندۀ مخصوص به خود است. در این بیماری، جنین پسر دارای گیرندۀ مخصوص هورمون تستوسترون نیست. در دوران جنینی ساختمانی در جنین وجود دارد که اگر هورمون مردانه وجود داشته باشد بصورت مردانه تکامل می یابد ولی اگر هورمون مردانه وجود نداشته باشد، حتی در جنین پسر، دستگاه تناسلی بشکل زنانه تکامل می یابد. در این جنینهای پسر که مبتلا به فقدان گیرندۀ مخصوص هورمون تستوسترون هستند، چون این هورمون نمی تواند اثرات خود را اعمال کند، در نتیجه دستگاه تناسلی خارجی به شکل زنانه تکامل پیدا می کند. اینگونه نوزادان اگر چه از نظر ژنتیکی پسر هستند ولی ظاهر دخترانه دارند. اما این به ظاهر دختران، فاقد دستگاه تناسلی داخلی زنانه مثل رحم و تخدان می باشند و در نتیجه آنها هیچوقت پریود نخواهند شد. اینگونه دختران وقتی به ما مراجعه می کنند با یک آزمایش ژنتیک متوجه می شویم که با اینکه آنها ظاهر کاملاً دخترانه دارند ولی ترکیب کروموزومی آنها مردانه یعنی 46 XY است. بر حسب اینکه کمبود در گیرنده های هورمون تستوسترون چقدر باشد، علائم بالینی متفاوت خواهند بود و از این نظر تشخیص این بیماران گاهاً خیلی مشکل است. در موارد تیپیک این دختران فاقد رحم، لوله های رحمی، تخمدان و قسمت فوقانی واژن هستند. یعنی قسمت تحتانی واژن در آنها تشکیل می شود.

آمنورۀ اولیه  که در آن خصوصیات جنسی ثانویه وجود ندارند:

اگر در یک خانمی آمنورۀ اولیه  همراه با عدم وجود خصوصیات جنسی ثانویه باشد، محتمل ترین تشخیصها موارد زیر خواهند بود:

• نارسائی در غدۀ هیپوتالاموس: همانطور که در بالا ذکر شد در بدن خانمها یک محوری وجود دارد که از بالا به پائین شامل موارد زیر است: غدۀ هیپوتالاموس، غدۀ هیپوفیز و تخمدان. شروع بلوغ با شروع کار غدۀ هیپوتالاموس می باشد. اگر غدۀ هیپوتالاموس بعلت بیماری نتواند هورمون GnRH را ترشح کند، خانم مبتلا به کم کاری تخمدانها می شود. مهمترین عللی که سبب کم کاری غدۀ هیپوتالاموس می شوند عبارتند از:
• بعضی از بیماریهای مزمن مثل: 
• بلوغ دیر رس سرشتی
• سندرم کالمن که در آن بعلت فقدان ترشح هورمون GnRH از غدۀ هیپوتالاموس فرد دچار عدم بلوغ می شود. از خصوصیات این بیماران این است که بو را حس نمی کنند.
• تولید بیش از حد پرولاکتین در بدن: در موارد زیر ممکن است تولید بیش از حد پرولاکتین در بدن اتفاق بیفتد:
• سرطان کلیه
• کیست درموئید تخمدان
• ترانوم
• سرطان برنش
• گونادوبلاستوم (یک نوع سرطان تخمدان است)
• تغییر در متابولیسم پرولاکتین، یعنی پرولاکتین ترشح شده از غدۀ هیپوفیز بطور طبیعی از بدن شسته نمی شود و در بدن تجمع می یابد، دو تا از مهمترین دلایل آن عبارتند از:
• نارسائی کلیه
• نارسائی کبد

• دیابت
• بیماری تیروئید
• بیماریهای التهابی روده
• نارسائی مزمن کلیه
• بیماری مزمن کبدی
• افسردگی
• کم کاری سیستم ایمنی بدن
• رژیم لاغری بسیار شدید
• پر خوری بسیار شدید
• ورزش حرفه ای
• سوء تغذیه
• پرتو درمانی مغز
• تومورهای سیستم عصبی مرکزی
• تخریب هیپوتالاموس یا هیپوفیز به هر دلیلی مثل پرتودرمانی، انفارکتوس غده ها و غیره
• سندرم شیهان: این یک سندرمی است که در آن بعلت خونریزی شدید در حین زایمان، خون به هیپوتالاموس و هیپوفیز نرسیده و اعضاء مذبور دچار انفارکتوس می شوند.

عوارض آمنورۀ اولیه  کدامها هستند؟

مهمترین عوارض آمنورۀ اولیه  (Primary Amenorrhea) ناباروری و پوکی استخوان بعلت کمبود هورمونی است. بر حسب علت آمنورۀ اولیه  سایر عوارض نیز محتمل هستند و باید حداکثر سعی را نمود که از عوارض بیماری جلوگیری و بیمار به حالت طبیعی برگردانده شود.

آیا می توان از آمنورۀ اولیه  جلوگیری کرد؟

آمنورۀ اولیه یک علامت از یک بیماری است و بخودی خود یک بیماری جداگانه محسوب نمی شود. برای پیشگیری از آمنورۀ اولیه  باید از علت زمینه ای آن جلوگیری کرد. بعضی موارد بدست خود بیمار ایجاد می شوند مثل رژیم غذائی خیلی شدید و ورزش حرفه ای. این موارد به راحتی توسط خود بیمار قابل جلوگیری هستند.

پیش آگهی یک خانم مبتلا به آمنورۀ اولیه  چگونه است؟

پیش آگهی بستگی به علت آمنورۀ اولیه  دارد. اگر علت اختلال در عملکرد غدۀ هیپوتالاموس باشد، آمنورۀ اولیه  به مقدار زیادی قابل درمان است، ولی اگر آمنورۀ اولیه  دارای علل خطیر مثل فقدان رحم باشد، غیر قابل درمان محسوب می شود.

کانال تلگرام بیماریهای ارولوژی:

https://telegram.me/urologicaldiseasedrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص باروری و ناباروری:

https://t.me/nabarvaridrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص سلامت جنسی:

https://t.me/salamatjensidrsafarinejad

کانال تلگرام مخصوص زگیل تناسلی:

https://t.me/zegiltanasolidrsafarineiad

کانال تلگرام مخصوص ترانسها:

https://t.me/Iraniantransgender

کانال کاربرد لیزر اربیوم یاگ

https://t.me/erbyaglaserdrsafarinejad

کانال بیماریهای­آمیزشی

https://t.me/stddrsafarinejad